'Un santiseiro facendo as Américas', reportaxe

Para ler unha reportaxe publicada hai uns días en El Progreso de Lugo con motivo do meu periplo boliviano, pica aquí. O texto é obra da compañeira Isabel García.

 Servidor, en Tarata (Cochabamba, Bolivia). Fotografía de Julio César Ureña.

A avoa Remedios

COMO A nosa casa atópase en obras, meus pais e eu pasamos as vacacións do Nadal no que fora o fogar santiseiro, durante moitos anos, da miña bisavoa Remedios de Rochiña. Aínda que non tiña estudos, a avoa Remedios —como lle diciamos agarimosamente a maioría de familiares— destacaba pola súa correcta educación, a súa elegancia innata e o seu verbo fluído. Lembro a fantástica réplica que a trabadesa lle dera a un médico do Principado de Andorra, onde viven aínda hoxe dous fillos seus. Na consulta, o doutor, abraiado pola sólida saúde da octoxenaria señora, quixo advertir a esta dos males da senectude: “De todos modos, vaya con cuidado, que tampoco tiene edad para hacer ciertas cosas…”. E a miña bisavoa sentenciou así a conversa: “Doctor, usted también llegará —quiera Dios— a mis años, y se dará cuenta de cómo funciona su cuerpo; no será necesario que ninguno de sus colegas se lo explique”. O médico esbozou un sorriso forzado e non soupo que dicir ante a sagacidade de dona Remedios, quen, asemade, modulaba a voz nos intres de descontento, dor ou euforia, salientando as frases máis significativas e respectando os necesarios silencios —moito terían que aprender dela algúns comunicadores de atropelada dicción e entoación plana!—.

Porque coñecín ben á miña bisavoa, puiden recreala nun belísimo soño. Dona Remedios, convertida nunha tardía pero carismática actriz de teatro, regresaba ó casarío de Robaín, despois de concluír a xira da súa terceira obra. “Vénche cargada coma a abella!”, dicíame —sorrindo— a súa filla Aida. O certo é que a señora Remedios traía varias maletas repletas de vestimentas (na realidade era moi coqueta) e de libros (Rosalía, Lorca, Unamuno, Cunqueiro, Mihura…). Tanto é así, que a miña avoa Aida contou coa axuda da súa curmá Edelmira, a Grande, para subir a equipaxe ó faiado.

Sei que á avoa Remedios teríalle gustado saber deste soño, onde todo concordaba. O seu espírito aventureiro. O seu don de xentes. A súa facultade natural para recoller unha gran suma de refráns, romances, cancións, historias con resonancias mitolóxicas…, e para adaptar algunhas destas obras ás circunstancias das conversas. O seu camisón branco impoluto. O seu intenso suspiro a altas horas da madrugada, anunciando o fin dun soño. O seu preciso sentido da morte e da natureza: “Que un fillo vexa morrer ó seu pai é lei de vida: hai que aceptalo. Pero un pai xamais debería ver morrer ó seu fillo”.

Todo concordaba naquel soño; a profesión de actriz non funcionaba como hipérbole: traía, por fin, xustiza á vida dunha creativa e entrañable muller que non tivo posibilidades de formarse e que sufriu boa parte dos horrores do convulso século pasado, pois naceu en 1911 e morreu en 2003. 

(Publicado en El Progreso de Lugo, 14/01/2019.)

A poesía é semente

GOETHE, YEATS, Kavafis, Pound, Lorca… Conservo varias antoloxías da colección ‘Mitos Poesía’ que Mondadori publicara a finais dos 90 —na miña nenez— e que me regalara, cando eu xa era mocete, un primo algo máis maior ca min, o querido Jose do Castro. “Queda con elas”, dixérame, “que eu xa as teño moi lidas”. Aquelas edicións de peto estaban especialmente dirixidas á xuventude, de aí o baixo prezo (350 pesetas), a distribución en quioscos, os textos escollidos con delicadeza e as presentacións, que lembraban ás dos cedés, non só polas vistosas portadas, senón tamén polo tamaño. Todo iso propiciou que un fato de adolescentes e xoves adultos penetrase na mellor poesía sen medo, lonxe das pompas, ata comprender que a beleza deste xénero é purificadora: por unha banda, nun arrastre sensitivo, troca —amplifica— a percepción do lector, incitándoo a que ache a súa verdadeira identidade (ou a que se reconcilie con ela); e, por outra, ó conxugar (por vía do estético ritmo) referencias culturalistas, coloquialismos e vulgarismos, fomenta a querenza pola diversidade. Pouco lle debeu de importar iso a Iberia, que daquela rexeitou a proposta de Mondadori, consistente en agasallar con libriños de ‘Mitos Poesía’ ós pasaxeiros da Ponte Aérea entre Madrid e Barcelona. A compañía aduciu que esa lectura “podía ser demasiado arriscada e forte” para os seus clientes. O arriscado é ser cidadáns dunha sociedade na que o egoísmo leva décadas medrando mentres moitos poderosos nos ocultan os lenitivos… Dito o cal, ‘Mitos Poesía’ tivo unha recepción sorprendente, chegando a vender un millón de exemplares.

Dende o pasado verán, Penguin Random House distribúe a colección ‘Poesía Portátil’, coa que retoma precisamente o bo labor de ‘Mitos Poesía’. O xigantesco grupo editorial, no cal está integrada a antiga Mondadori, xa leva publicados —cun prezo de 4,90 euros— oito números; a escolma de Pizarnik (‘En esta noche, en este mundo’) paréceme exquisita. Terá ‘Poesía Portátil’, con Safo ou Neruda, unha influencia minimamente considerable entre os raparigos, coma a que tivera a colección pioneira? Nas redes sociais (onde os mociños fedellan tanto) só un público adulto está a saudar o proxecto lírico de Penguin Random House; non me estraña a indiferenza, pois, en termos artísticos —vou alén da literatura, que os referentes neste eido son residuais—, o gusto adolescente dexenerou abondo. Hoxe a maioría —alienada— escoita decote o monocorde e basto reguetón, e segue con fervor ‘Operación Triunfo’, un dos programas que máis ten contribuído a desdeñar a cultura do esforzo e a identidade dos artistas xenuínos. En efecto, a sutileza inherente á poesía atópase nos antípodas deses patróns dominantes tan banais. De todos os xeitos, a lírica é semente antes que froito; pode permanecer —e sempre permanece, til máis, til menos— allea ás modas, pero, finalmente, acabará pousándose nela unha criatura soñadora, a cal endexamais esquecerá o consecuente estouro emocional (o primeiro de tantos). Como sentenciara Octavio Paz, “A poesía consagra o instante”.

(Publicado en El Progreso de Lugo, 10/01/2018)